Samookaleczenia u dzieci i młodzieży

Samookaleczanie się to coraz częściej występujący problem nie tylko wśród młodzieży, lecz również dzieci i dorosłych. Definicja wskazuje, że jest to umyślne, celowe uszkodzenie własnego ciała powodujące określone konsekwencje, takie jak np. krwawienie, zasinienie, oparzenie lub ból, jednak bez intencji samobójczych. Szacuje się, że około 4-6% dorosłych i 13-29% niepełnoletnich dokonuje samouszkodzeń.

Osoby podejmujące zachowania autoagresywne najczęściej nie posiadają adaptacyjnych metod radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Mogą mieć mniejszą odporność psychiczną, przez co są bardziej wrażliwe. Dla nich samookaleczenia są sposobem na regulację wewnętrznego napięcia emocjonalnego lub metodą komunikacji przeżywanego cierpienia. Często niosą za sobą poczucie odprężenia i  kontroli, dając chwilową poprawę samopoczucia.

Badania przeprowadzone wśród uczniów szkół ponadpodstawowych wskazują, że zdecydowana  większość badanych (82% dziewcząt oraz 74% chłopców) ujawniła, że w wyniku samookaleczania doświadcza ulgi. Dwukrotnie więcej osób płci żeńskiej niż męskiej deklarowało, że odczuwa wstyd z ich powodu i potrzebuje pomocy.

Warto pamiętać, że samookaleczenia nie przejawiają się tylko poprzez nacinanie naskórka, ale również takie zachowania jak szczypanie, szturchanie, drapanie, uderzanie się, wbijanie szpilek i igieł w skórę, ciągnięcie za włosy. Różnią się one zależnie do wieku i poziomu funkcjonowania poznawczego i intelektualnego. Akty autoagresji mogą wydawać się epizodycznym problemem, który jednak jest dość złożony i trudny do rozwiązania. Nie są one żadną z chorób psychicznych, ale zachowaniem wskazującym na trudności w zakresie radzenia sobie z ciężkimi sytuacjami.

Przyczyny samookaleczeń mogą być niezwykle zróżnicowane. Zależne są od indywidualnych czynników i trudności, które spotykają daną osobę. Samouszkodzenia mogą być reakcją na traumatyczne wydarzenie ( np. śmierć członka rodziny, wypadek czy też bycie ofiarą przemocy słownej bądź fizycznej), może wywołać je niezwykle stresująca sytuacja (np. rozwód rodziców, przeprowadzka). Brak kontaktów społecznych, wykluczenie z grupy rówieśniczej, nękanie, problemy z nauką, obniżenie nastroju czy poczucie osamotnienia i wewnętrznej pustki również mogą prowadzić do zachowań autoagresywnych. Często wynikają one z chorób psychicznych, takich jak depresja, schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa oraz zaburzeń np. lękowych czy osobowości typu borderline.

Należy jednak zaznaczyć, że samookaleczenia nie wynikają bezpośrednio z sytuacji, która miała miejsce, lecz są reakcją na trudne emocje i długotrwały stan napięcia emocjonalnego.

Osoby dokonujące samookaleczeń, według badań, charakteryzują się niską samooceną, wyższym poziomem impulsywności, częstszym doświadczaniem negatywnych emocji. Cechuje je tendencja do obwiniania się, obarczania się poczuciem winy i przeżywania na nowo trudnych emocji. Szczególnie ważne jest to, że takie osoby mogą izolować się od najbliższych, przy jednoczesnej potrzebie uzyskania wsparcia i uwagi. Należy wykazać się niezwykłą uważnością, aby poprawnie odczytać te sygnały i w odpowiedni sposób okazać pomoc takiej osobie.

Oprócz specjalistycznego wsparcia, które powinien zapewnić terapeuta, bardzo ważne jest, aby osobom stosującym autoagresję zapewnić pomoc, opiekę i poczucie bezpieczeństwa. Najlepszą metodą wsparcia jest rozmowa, opierająca się na wzajemnym zrozumieniu, otwartości i empatycznym podejściu. Wytworzenie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa pozytywnie wpłynie na komunikację, a to wszystko przełoży się na obniżenie negatywnego napięcia emocjonalnego utrzymującego się w człowieku.

Jak zatem rozmawiać osobą, u której zauważyliśmy oznaki samookaleczeń?

Oprócz wymienionych powyżej czynników, przygotowaliśmy kilka porad, które ułatwią rozmowę. Należy zwrócić uwagę, aby

-      Okazać wsparcie i empatię, pomaga to nawiązać relację

-      Uważnie słuchać tego co mówi,

-      Przyjąć otwartą postawę, daje to poczucie zaangażowania w rozmowę

-      Parafrazować słowa tej osoby, dzięki temu osoba zostanie lepiej zrozumiana

-      Nie krytykować zachowania tej osoby,

-      Nie moralizować jej,

-      Nie bagatelizować jej odczuć,

-      Nie umniejszać jej emocjom i uczuciom,

-      Nie używaj zwrotów: „Nie płacz”, „Przecież nic się nie stało”

Pomocne do tego mogą się okazać komunikaty takie jak:

• Widzę, że to dla Ciebie trudne, możesz mi o tym opowiedzieć…
• Ważne jest dla mnie to o czym mówisz…
• Jestem przy Tobie, jeśli chciałbyś/ałabyś o tym porozmawiać…
• Dziękuję, że podzieliłeś/aś się tym ze mną/ Dziękuję za Twoje zaufanie
• Słyszę, jakie ciężkie jest to dla Ciebie, myślę, że warto porozmawiać o tym ze specjalistą.

Jeśli zaobserwujesz u swojego dziecka/nastolatka ślady po samookaleczeniach, lub masz podejrzenia, że może on ich dokonywać, należy niezwłocznie udać się do specjalisty- psychologa bądź psychoterapeuty. Rozpocznie on terapię, która skupi się na podejmowaniu działań chroniących przed samookaleczeniami. Zarazem będzie to próba znalezienia przyczyn autodestruktywności i uświadomienie rodzicom, jaką funkcję pełni ona u ich dziecka. Terapeuta będzie miał za zadanie identyfikację zachowań prowokujących podejmowanie aktywności autodestruktywnej po to, by zmniejszyć ich częstotliwość, a w efekcie doprowadzić do wygaszenia. W takich przypadkach szczególnie efektowna będzie terapia poprowadzona w nurcie psychodynamicznym bądź poznawczo-behawioralnym.

W przypadku, gdy zauważymy u bliskiej osoby samokoleczenia, wówczas koniecznie należy zgłosić się po pomoc do psychologa. Pamiętajmy: Terapia. To pomaga.