Agresja u dzieci - jak reagować i skąd się bierze

Agresja u dzieci to coraz częściej występujący problem. Nie jest ona problemem oddziałującym jedynie na system rodzinny, lecz ma wpływ na całe najbliższe otoczenie- przedszkole/szkołę czy znajomych/przyjaciół. Niewątpliwie sytuacja, w której dziecko reaguje agresją wymaga natychmiastowej reakcji, której celem będzie zmiana zachowania i wypracowanie pozytywnych strategii radzenia sobie ze złością.

Czym jest agresja i jak odróżnić ją od przemocy?

Definicja podaje, że agresja jest formą zachowania ukierunkowaną na wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istoty (Krahé, 2005). Zachowania agresywne są intencjonalne, a ich celem jest wyrządzenie krzywdy lub spowodowanie cierpienia, może przejawiać się to w zachowaniach polegających na zadawaniu bólu fizycznego (bicie, szarpanie, popychanie itp.) oraz w takich, które sprawiają komuś przykrość (wyśmiewanie, obmawianie, przezywanie, kłótnie), czy wywołują poczucie zagrożenia, strachu (straszenie, grożenie). Czasami zachowania agresywne mogą zostać skierowane ku sobie, a nie ku otoczeniu. Mówimy wtedy o autoagresji – warto zapoznać się z artykułem o samookaleczeniach: https://www.cogito.rzeszow.pl/porady/terapia-mlodziezy/samookaleczenia-u-dzieci-i-mlodziezy

Chcąc odróżnić agresję od przemocy, należy zaznaczyć, że w przypadku agresji siła stron jest zrównoważona, a gdy dochodzi do przemocy – przewagę zawsze ma sprawca (Pospiszyl, 1999). W praktyce pojęcia te stosowane są zamiennie, co może być wynikiem braku wiedzy na temat różnic znaczeniowych lub trudności w jednoznacznym zakwalifikowaniu określonych zachowań.

Wzrost zachowań agresywnych i przemocowych wśród dzieci i nastolatków jest zjawiskiem budzącym coraz to większy niepokój w ciągu ostatnich kilku lat. Badania przeprowadzone w 2012 r. przez Fundację Dzieci Niczyje o nazwie „Ogólnopolska diagnoza problemu przemocy wobec dzieci” wskazują, że 28% ankietowanych dzieci było ofiarą przemocy psychicznej, natomiast 41% doświadczało przemocy fizycznej ze strony swoich kolegów lub koleżanek. Głównymi sprawcami przemocy byli chłopcy, którzy częściej stosowali przemoc fizyczną (71%) niż psychiczną (55%). Odwrotną tendencję można zaobserwować u dziewcząt, częściej stosowały one przemoc psychiczną (41%) niż fizyczną (27%) (Włodarczyk, 2013). Warto zwrócić uwagę na coraz częściej pojawiającą się wśród dzieci agresję słowną- werbalną. Według Agaty Komendant-Brodowskiej (2014), agresja ta jest najczęściej występującą formą przemocy wśród dzieci i młodzieży. Również zjawisko dręczenia szkolnego głównie przejawia się w agresji słownej wśród najmłodszych.

Skąd zatem wynikają problemy z agresją wśród dzieci i młodzieży?

Zdaniem Alberta Bandury, znanego psychologa, ludzie nie rodzą się z uformowanym z stanem zachowań agresywnych, lecz muszą się ich w różny sposób nauczyć. Teoria społecznego uczenia się zakłada, że dzieci uczą się specyficznych zachowań (w tym agresji) poprzez naśladowanie innych i utrwalenie tych zachowań. Tak na przykład, dzieci wobec których ojcowie stosują przemoc, odreagowując w ten sposób stres i napięcie, uczą się, że agresja jest jednym ze sposób na regulację własnych emocji i poradzenie sobie z problemami. Można zatem postawić wniosek, iż za zachowania agresywne wśród dzieci odpowiedzialni mogą być ich rodzice (Matyjas, 1996). Badania pokazują, że chłopcy wychowujący się w rodzinach wykazujących trudności w regulacji emocji, mają większe predyspozycje do reagowania agresją w trudnych sytuacjach. Wobec tego za źródło agresji wśród dzieci i młodzieży możemy uznać brak adaptacyjnych metod radzenia sobie z trudnymi sytuacjami społecznymi, nieodpowiednie wzorce przekazane przez rodziców oraz środowisko w jakim dziecko się wychowuje. Warto zaznaczyć, że młodzi, którzy doświadczali więcej zainteresowania i emocjonalnej bliskości ze strony swoich opiekunów przejawiali mniej zachowań agresywnych.

Co zrobić, gdy dziecko reaguje agresją?

Dlatego istotne jest, aby zachować spokój i postarać się również uspokoić dziecko. Nie powinno się karać dziecka za jego zachowanie, gdyż jest to działanie nie niosące długotrwałych efektów. Skutecznym oddziaływaniem będzie w tej sytuacji wizyta w gabinecie psychologicznym, w celu uzyskania wsparcia i wiedzy jak postępować w sytuacjach, gdy dziecko reaguje agresją.

Dzieci uciekające się do zachowań agresywnych charakteryzują się brakiem empatii, trudnościami w określaniu swoich problemów i deficytami w zakresie samokontroli. Należy zatem rozpocząć pracę w zakresie umiejętności społecznych, w taki sposób, aby „stare”, negatywne wzorce zamienić na „nowe”, bardziej adaptacyjne. Terapia ta może realizowana być w grupie, gdzie na bieżąco można praktykować nowo nabyte umiejętności. Przykładem takich zajęć grupowych są Treningi Umiejętności Społecznych (TUS) oraz Trening Zastępowania Agresji (TZA). Jednak niezmiernie ważna jest tez terapia indywidualna, której celem będzie zidentyfikowanie konkretnego źródła problemu, deficytu i praca własna w tym zakresie. Niezbędna może okazać się diagnoza środowiskowa, która zorientowana będzie na zbadanie relacji występujących w rodzinie i sposobów, za pomocą których jej członkowie radzą sobie ze złością i ewentualną agresją. W tym zakresie bardzo ważne są metody profilaktyczne i psychoedukacyjne, dzięki którym zwiększa się świadomość rodzin i całego społeczeństwa.

Rozwiązaniem agresji u dzieci bywa psychoterapia indywidualna bądź Treningi Zastępowania Agresji jest Ośrodek Terapii COGITO. Pamiętajmy – w przypadku agresji u dzieci Terapia POMAGA